Sau khi Sò huyết Cà Mau được bảo hộ Chỉ dẫn địa lý (CDĐL), việc định hướng phát triển vùng nuôi theo hướng bền vững, có kiểm soát và nâng cao giá trị gia tăng trở thành nhiệm vụ trọng tâm của tỉnh. Sở Khoa học và Công nghệ phối hợp với các sở, ngành và địa phương đang xây dựng lộ trình phát triển vùng nuôi sò huyết gắn chặt với công tác quản lý CDĐL, bảo vệ môi trường và mở rộng thị trường tiêu thụ.

1. Quy hoạch và ổn định vùng nuôi trong khu vực CDĐL

Trên cơ sở các kết quả khảo sát, tỉnh tập trung:

- Củng cố, hoàn thiện ranh giới vùng nuôi sò huyết nằm trong khu vực CDĐL đã đăng ký;
- Hạn chế mở rộng tự phát ra ngoài vùng quy hoạch, tránh phá vỡ cân bằng sinh thái và làm giảm chất lượng đặc thù;

- Gắn quy hoạch vùng nuôi với quy hoạch sử dụng đất ven biển, rừng ngập mặn và hệ thống đê biển, đảm bảo hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.

Việc xác định rõ vùng nuôi đủ điều kiện mang CDĐL giúp kiểm soát tốt hơn nguồn gốc sản phẩm, đồng thời tạo cơ sở để đầu tư hạ tầng kỹ thuật đồng bộ.

2. Phát triển mô hình nuôi bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu

Định hướng phát triển vùng nuôi sò huyết Cà Mau ưu tiên:

- Các mô hình nuôi sò huyết kết hợp tôm sú, nuôi sinh thái dưới tán rừng ngập mặn, vừa tạo thu nhập kép vừa bảo vệ rừng;

- Khuyến khích áp dụng các tiến bộ kỹ thuật về cải tạo ao nuôi, quản lý môi trường nước, phòng ngừa dịch bệnh;

- Nghiên cứu, thử nghiệm các giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn, sạt lở bờ biển nhằm giảm rủi ro cho người nuôi.

Mục tiêu là bảo đảm vùng nuôi ổn định, ít rủi ro, đồng thời duy trì được các điều kiện đặc thù tạo nên chất lượng riêng có của Sò huyết Cà Mau.

3. Tăng cường tổ chức sản xuất theo chuỗi và nâng cao năng lực chủ thể

Tỉnh định hướng hình thành và củng cố:

- Các tổ hợp tác, hợp tác xã nuôi sò huyết làm hạt nhân liên kết với doanh nghiệp thu mua, chế biến và xuất khẩu;

- Nâng cao năng lực quản lý cho ban quản lý hợp tác xã, Tổ chức quản lý CDĐL thông qua các khóa tập huấn về quản trị chuỗi, truy xuất nguồn gốc, quản lý chất lượng.

Việc tổ chức sản xuất theo chuỗi giúp tăng sức mạnh đàm phán, chia sẻ lợi ích công bằng và nâng cao tính chuyên nghiệp của nghề nuôi sò huyết.

4. Đẩy mạnh chuyển đổi số và truy xuất nguồn gốc

Định hướng phát triển vùng nuôi gắn với:

- Ứng dụng công nghệ số trong quản lý vùng nuôi, theo dõi nhật ký sản xuất và cập nhật dữ liệu truy xuất;

- Triển khai đồng bộ tem QR, tem điện tử trên sản phẩm để người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra thông tin nguồn gốc, vùng nuôi, chủ thể sản xuất;

- Kết nối hệ thống truy xuất nguồn gốc của tỉnh với các nền tảng truy xuất quốc gia, phục vụ nhu cầu xuất khẩu.

5. Tăng cường xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu vùng nuôi

Cùng với phát triển vùng nuôi, tỉnh Cà Mau chú trọng:

- Xây dựng bộ nhận diện thương hiệu Sò huyết CDĐL Cà Mau thống nhất trên bao bì, nhãn mác;

- Tổ chức, tham gia các chương trình xúc tiến thương mại, hội chợ, tuần lễ đặc sản vùng miền để giới thiệu sản phẩm;

- Kết nối với hệ thống phân phối, nhà hàng, chuỗi ẩm thực và các doanh nghiệp xuất khẩu để mở rộng đầu ra ổn định.

Với định hướng phát triển vùng nuôi gắn với CDĐL, Sò huyết Cà Mau không chỉ dừng lại ở việc được bảo hộ về mặt pháp lý mà còn có nền tảng vững chắc để trở thành ngành hàng chủ lực, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế biển, nâng cao thu nhập cho người dân và xây dựng thương hiệu Cà Mau trên bản đồ đặc sản Việt Nam.

Nguồn nhiệm vụ "Đăng ký bảo hộ và quản lý chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm sò huyết của tỉnh Cà Mau

 Việc đăng ký và bảo hộ thành công Chỉ dẫn địa lý (CDĐL) “Cà Mau” cho sản phẩm Sò huyết đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội của địa phương. CDĐL không chỉ là sự ghi nhận về mặt pháp lý đối với giá trị đặc thù của sản phẩm, mà còn là công cụ hữu hiệu giúp nâng cao thu nhập cho người dân, thúc đẩy liên kết chuỗi và góp phần xây dựng hình ảnh Cà Mau như một vùng đất của những đặc sản chất lượng cao.

1. Nâng cao giá trị kinh tế và thu nhập của người nuôi

Sau khi được bảo hộ CDĐL, Sò huyết Cà Mau có khả năng định vị ở phân khúc sản phẩm chất lượng cao, giá bán ổn định hơn và biên độ tăng giá tốt hơn so với sản phẩm cùng loại nhưng không mang CDĐL. Nhờ đó:

- Người nuôi sò huyết có cơ hội cải thiện thu nhập, giảm bớt rủi ro bị thương lái ép giá;
- Các hợp tác xã, tổ hợp tác và doanh nghiệp tham gia chuỗi giá trị có điều kiện đầu tư trở lại cho vùng nuôi, nâng cấp cơ sở hạ tầng, hệ thống xử lý nước và trang thiết bị bảo quản sau thu hoạch.

Giá trị gia tăng không chỉ đến từ giá bán mà còn qua các hợp đồng tiêu thụ ổn định, các đơn hàng xuất khẩu gắn với yêu cầu CDĐL, tạo ra dòng doanh thu lâu dài và bền vững hơn cho cộng đồng người nuôi.

2. Thúc đẩy liên kết chuỗi và phát triển kinh tế cộng đồng

CDĐL trở thành “chất keo” gắn kết các tác nhân trong chuỗi giá trị sò huyết, từ hộ nuôi – hợp tác xã – doanh nghiệp chế biến – thương mại đến các cơ quan quản lý:

- Hình thành và củng cố các mô hình liên kết theo chuỗi, chia sẻ lợi ích minh bạch hơn;
- Tăng cường vai trò của hợp tác xã trong điều phối vùng nuôi, đàm phán với doanh nghiệp và bảo vệ quyền lợi hội viên;

- Góp phần tạo thêm việc làm tại chỗ thông qua các hoạt động sơ chế, bảo quản, vận chuyển, dịch vụ hậu cần nuôi trồng thủy sản.

Sự gắn kết này giúp cộng đồng địa phương phát triển theo hướng bền vững, từng bước chuyên nghiệp hóa nghề nuôi sò huyết.

3. Nâng cao nhận thức xã hội về bảo vệ môi trường và tài nguyên

Khi sản phẩm gắn với CDĐL, người dân ý thức rõ hơn về trách nhiệm giữ gìn chất lượng vùng nuôi:

- Hạn chế sử dụng hóa chất, chế phẩm không rõ nguồn gốc;

- Chú trọng cải tạo ao nuôi, quản lý chất thải nhằm bảo vệ hệ sinh thái rừng ngập mặn, bãi bồi ven biển;

- Tham gia các chương trình tập huấn về nuôi trồng thủy sản bền vững.

Những thay đổi tích cực trong tập quán sản xuất góp phần bảo vệ môi trường sinh thái, duy trì nguồn lợi lâu dài.

4. Góp phần xây dựng thương hiệu địa phương và phát triển du lịch

Sò huyết Cà Mau mang CDĐL, cùng với các đặc sản khác của tỉnh, đang dần trở thành điểm nhấn trong các chương trình xúc tiến thương mại, quảng bá hình ảnh địa phương. Sản phẩm có thể được:

- Giới thiệu tại các hội chợ, sự kiện ẩm thực, tuần lễ hàng Việt;

- Kết hợp với phát triển du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm vùng nuôi, thưởng thức hải sản tại chỗ.

Qua đó, CDĐL Sò huyết “Cà Mau” không chỉ mang lại lợi ích kinh tế trực tiếp cho người dân vùng nuôi mà còn góp phần lan tỏa hình ảnh Cà Mau năng động, giàu bản sắc, có sản phẩm đặc sản đạt chuẩn chất lượng và uy tín trên thị trường cả nước.

Chính vì vậy, hiệu quả kinh tế – xã hội sau khi được bảo hộ CDĐL sẽ càng rõ nét nếu các chủ thể tiếp tục phát huy lợi thế thương hiệu, tuân thủ nghiêm túc hệ thống kiểm soát và tích cực tham gia các chương trình xúc tiến thương mại, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững vùng ven biển Cà Mau.

Nguồn nhiệm vụ "Đăng ký bảo hộ và quản lý chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm sò huyết của tỉnh Cà Mau

 Ngày 11/12/2024, Trung tâm Nghiên cứu Đất, Phân bón và Môi trường phía Nam, đại diện ông Lê Minh Châu, giám đốc và các bộ phận liên quan tiếp đoàn viếng thăm của Công ty TNHH Hạt giống C.P. Việt Nam do ông WORAWIT MEESOOK, Phó tổng giám đốc, trưởng đoàn. Tại buổi gặp và trao đổi, giới thiệu Trung tâm và những nhiệm vụ Trung tâm, giới thiệu phòng nghiên cứu, phòng thí nghiệm của Trung tâm. 

Một số hình ảnh:

Nguồn: Trung tâm EFS

 Ngày 16/12/2024, Công ty TNHH MTV Mai Anh Đồng Tháp tổ chức Hội đồng nghiệm thu mô hình công nghệ sản xuất phân hữu cơ sinh học do Trung tâm Nghiên cứu Đất, Phân bón và Môi trường phía Nam là tổ chức hỗ trợ công nghệ thuộc dự án cấp Bộ: "Ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ xây dựng mô hình sản xuất biochar và phân hữu cơ sinh học biochar phục vụ cho canh tác nông nghiệp an toàn, bền vững. Đại diện tổ chức hỗ trợ công nghệ, ông Lê Minh Châu, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Đất, Phân bón và Môi trường phía Nam; đơn vị ứng dụng công nghệ là Công ty TNHH MTV Mai Anh Đồng Tháp, bà Lê Thị Mai - Giám đốc. Hội đồng nghiệm thu kết quả mô hình có đại diện Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Đồng Tháp, Sở Nông nghiệp và PTNT, các đơn vị địa phương. Kết quả nghiệm thu mô hình được Hội đồng đánh giá cao và đồng ý nghiệm thu mô hình.

Một số hình ảnh buổi họp:

Nguồn: Trung tâm EFS

Ngày 16/12/2024, Trung tâm Nghiên cứu Đất, Phân bón và Môi trường phía Nam và Công ty TNHH Hạt giống C.P. Việt Nam hợp tác đào tạo kỹ năng phân tích và đánh giá chất lượng đất tại Văn phòng Công ty. Thời gian đào tạo từ 16/12/2024 đến 19/12/2024.

Kết quả đã đánh giá và trao dồi thêm kỹ năng phân tích trong lĩnh vực đất trồng cho nhân viên phòng thí nghiệm của Công ty, có biện pháp thực hiện khác phục và kiểm soát kết quả sau phân tích để đạt độ tin cậy và chính xác. Tham gia buổi trao đổi đánh giá chất lượng đào tạo có ông WORAWIT MEESOOK (Phó Tổng giám đốc Công ty) và ông Lê Minh Châu (Giám đốc Trung tâm). 

Một số hình ảnh trong công tác đào tạo.

 Những cơ hội và thách thức đối với sản phẩm Sò huyết Cà Mau trong giai đoạn hậu bảo hộ Chỉ dẫn địa lý (CDĐL). Việc CDĐL sắp được cấp không chỉ tạo dấu mốc quan trọng trong khẳng định giá trị đặc sản địa phương mà còn mở ra những triển vọng lớn trong phát triển thị trường trong nước và quốc tế.

1. Cơ hội thị trường – Lợi thế cạnh tranh vượt trội

Việc được bảo hộ CDĐL cho phép Sò huyết Cà Mau sở hữu lợi thế cạnh tranh rõ rệt nhờ:
- Khẳng định chất lượng đặc thù và nguồn gốc rõ ràng: CDĐL giúp sản phẩm được nhận diện chính xác, tạo niềm tin mạnh mẽ cho người tiêu dùng và đối tác thương mại.
- Định vị phân khúc giá cao: Với chất lượng được chứng thực, Sò huyết Cà Mau có khả năng nâng giá trị thương phẩm và ổn định đầu ra.

- Cơ hội mở rộng xuất khẩu: Các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc hay Singapore đều ưu tiên sản phẩm có chứng nhận nguồn gốc rõ ràng. CDĐL là chìa khóa giúp sò huyết Cà Mau tiến xa hơn trên thị trường quốc tế.

- Công cụ pháp lý chống hàng giả: CDĐL giúp địa phương phòng ngừa tình trạng đánh tráo nguồn gốc, củng cố uy tín và bảo vệ thương hiệu vùng nuôi.

2. Thách thức – Điều kiện cần để tận dụng hiệu quả CDĐL

* Song song với cơ hội, Sò huyết Cà Mau cũng đối mặt với một số thách thức quan trọng:

* Duy trì chất lượng ổn định theo tiêu chuẩn CDĐL 

Chất lượng đặc thù phải được duy trì thường xuyên, đồng nhất giữa các hộ nuôi. Điều này đòi hỏi sự tuân thủ nghiêm ngặt Quy chế kiểm soát, kỹ thuật nuôi, nhật ký ghi chép và các chỉ tiêu phân tích theo quy định.

* Hoàn thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc

Thị trường cao cấp không chỉ đòi hỏi chất lượng mà còn yêu cầu minh bạch từ vùng nuôi đến điểm bán. Tem truy xuất, hồ sơ điện tử và quản lý dữ liệu là yêu cầu bắt buộc khi tiếp cận thị trường quốc tế.

* Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu

Xâm nhập mặn, sạt lở bờ biển và thay đổi thủy văn là các yếu tố có thể ảnh hưởng trực tiếp đến vùng nuôi sò huyết. Việc nghiên cứu giống thích nghi, mô hình nuôi bền vững và quản lý rủi ro cần được chú trọng.

* Cạnh tranh thị trường

Các sản phẩm thủy sản khác như nghêu, sò lông, hàu… cũng đang gia tăng sản lượng và cạnh tranh mạnh về chi phí. Sò huyết Cà Mau cần tối ưu quy trình nuôi, đảm bảo sản lượng ổn định để giữ lợi thế.

3. Tầm nhìn phát triển – CDĐL là bệ phóng cho thương hiệu Sò huyết Cà Mau

CDĐL là “tấm hộ chiếu thương mại” giúp Sò huyết Cà Mau bước vào giai đoạn phát triển cao hơn. Thành công trên thị trường trong tương lai phụ thuộc vào:

- Việc nâng cao ý thức tuân thủ của người nuôi;

- Hoàn thiện hệ thống kiểm soát ba cấp;

- Minh bạch hóa thông tin truy xuất nguồn gốc;

- Tăng cường xúc tiến thương mại và quảng bá thương hiệu.

Nếu khai thác tốt lợi thế CDĐL, Sò huyết Cà Mau sẽ trở thành một trong những sản phẩm thủy sản chủ lực của tỉnh, có vị thế vững chắc trên thị trường quốc tế và mang lại giá trị kinh tế lớn cho cộng đồng người nuôi.

Nhìn cung, việc bảo hộ CDĐL không chỉ là sự công nhận về mặt pháp lý mà còn là cơ hội vàng để xây dựng thương hiệu đặc sản Cà Mau vươn tầm quốc tế. Đây là thời điểm quan trọng để các bên liên quan nắm bắt cơ hội, vượt qua thách thức và đưa Sò huyết Cà Mau phát triển bền vững trong tương lai.

Nguồn nhiệm vụ "Đăng ký bảo hộ và quản lý chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm sò huyết của tỉnh Cà Mau”

 Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Cà Mau đã ban hành Quyết định số 247/QĐ-SKHCN ngày 04/12/2024 về việc Quy chế kiểm soát sản phẩm sò huyết mang chỉ dẫn địa lý “Cà Mau”, nhằm đảm bảo các sản phẩm được gắn CDĐL đều đáp ứng đúng tiêu chuẩn về nguồn gốc, chất lượng và quy trình sản xuất theo quy định. Đây là một trong những văn bản quan trọng hoàn thiện hệ thống quản lý tài sản trí tuệ đối với sản phẩm đặc sản của tỉnh.

Quy chế quy định rõ trách nhiệm và quyền hạn của các tổ chức, cá nhân trong hoạt động kiểm soát, bao gồm kiểm soát giống, môi trường nuôi, quy trình kỹ thuật, sản lượng thu hoạch, chất lượng sản phẩm và quá trình sử dụng dấu hiệu CDĐL trên bao bì, nhãn hàng hóa. Các nội dung kiểm soát tập trung vào bốn nhóm chính: kiểm soát sự tuân thủ quy định về nuôi – chế biến; kiểm soát nguồn gốc và khu vực địa lý; kiểm soát chất lượng sản phẩm; và kiểm soát việc sử dụng logo, nhãn mác mang CDĐL.

Điểm đáng chú ý của Quy chế là cơ chế kiểm soát hai cấp: tự kiểm soát – kiểm soát chéo trong nội bộ các tổ chức, cá nhân được cấp quyền; và kiểm soát độc lập do Sở KH&CN thực hiện. Cách tổ chức này giúp bảo đảm minh bạch, tăng cường trách nhiệm của chủ thể và giảm thiểu rủi ro gian lận, sai phạm trong quá trình khai thác và thương mại sò huyết CDĐL.

Các nguyên tắc kiểm soát được quy định cụ thể, bao gồm nguyên tắc đồng thuận, công khai – minh bạch, khả thi và độc lập. Tổ chức, cá nhân sử dụng CDĐL phải ghi chép đầy đủ nhật ký sản xuất, các thông tin liên quan đến vùng nuôi, nguồn giống, sản lượng thu hoạch để phục vụ cho việc kiểm soát định kỳ hoặc đột xuất.

Quy chế cũng quy định rõ hoạt động kiểm soát chất lượng áp dụng theo các tiêu chí trong Quy chế quản lý và sử dụng CDĐL. Các chỉ tiêu về cảm quan, hàm lượng nước, canxi, kẽm… sẽ được kiểm tra khi doanh nghiệp đưa sản phẩm ra thị trường. Bên cạnh đó, việc sử dụng nhãn hàng hóa phải tuân thủ đúng quy định tại Nghị định 43/2017/NĐ-CP và Nghị định 111/2021/NĐ-CP.

Việc ban hành Quy chế kiểm soát sản phẩm sò huyết CDĐL “Cà Mau” góp phần quan trọng trong việc duy trì danh tiếng của sản phẩm, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và hỗ trợ người dân, hợp tác xã và doanh nghiệp phát triển sản xuất theo tiêu chuẩn cao, hướng đến xây dựng thương hiệu sò huyết Cà Mau uy tín và bền vững trên thị trường.

Nguồn nhiệm vụ "Đăng ký bảo hộ và quản lý chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm sò huyết của tỉnh Cà Mau”

 Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Cà Mau đã ban hành Quyết định số 247/QĐ-SKHCN ngày 04/12/2024 về Quy chế cấp, sửa đổi, gia hạn và thu hồi quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý “Cà Mau” dùng cho sản phẩm sò huyết. Đây là văn bản quan trọng nhằm hoàn thiện hệ thống quản lý tài sản trí tuệ, đảm bảo việc khai thác, sử dụng và bảo vệ chỉ dẫn địa lý được thực hiện đúng quy định, minh bạch và hiệu quả.

Quy chế quy định rõ điều kiện để tổ chức, cá nhân được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý, bao gồm: hoạt động trong khu vực địa lý được bảo hộ; sản phẩm đáp ứng tiêu chí chất lượng; tuân thủ quy trình sản xuất; có đầy đủ hồ sơ hợp lệ và cam kết sử dụng đúng quy định. Các trường hợp không được cấp quyền cũng được nêu cụ thể nhằm đảm bảo tính nghiêm minh trong quản lý.

Trình tự cấp quyền được quy định chi tiết, gồm tiếp nhận – thẩm định hồ sơ – kiểm tra thực tế (khi cần thiết) – thông báo kết quả và công khai danh sách trên Trang thông tin điện tử của Sở. Giấy chứng nhận quyền sử dụng CDĐL có giá trị 5 năm và được phép gia hạn nhiều lần. Quy chế cũng hướng dẫn các thủ tục sửa đổi, cấp lại trong trường hợp thay đổi thông tin, mất hoặc hư hỏng Giấy chứng nhận.

Việc thu hồi quyền sử dụng CDĐL áp dụng đối với các trường hợp vi phạm quy định về quản lý và sử dụng CDĐL, theo các căn cứ được xác lập bởi cơ quan kiểm tra hoặc giám sát. Các tổ chức, cá nhân bị thu hồi chỉ được xem xét cấp lại sau 2 năm.

Quy chế này góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với chỉ dẫn địa lý, bảo vệ uy tín và danh tiếng của sản phẩm sò huyết Cà Mau, đồng thời tạo khung pháp lý minh bạch để hỗ trợ người dân, hợp tác xã và doanh nghiệp phát triển sản xuất – kinh doanh bền vững trong vùng chỉ dẫn địa lý.

Nguồn nhiệm vụ "Đăng ký bảo hộ và quản lý chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm sò huyết của tỉnh Cà Mau”

 

Gần đây, đã có khoảng 20 tỉnh, thành tiến hành kiểm tra chất lượng đất nông nghiệp phục vụ cho việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, tăng sản lượng, chất lượng nông sản.

Bản đồ đất Việt Nam.

Theo PGS.TS Trần Minh Tiến, Viện trưởng Viện Thổ nhưỡng Nông hóa (Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam), gần đây một số tỉnh, thành đã bắt đầu quan tâm đến sức khỏe đất nhưng nhiều tỉnh, thành vẫn chưa bởi không có thông tin vì thiếu đi các mạng lưới chân rết nghiên cứu và quản lý về chất lượng đất sản xuất nông nghiệp. Xưa có một mạng lưới chân rết quan trắc, phân tích đất ở các vùng do Liên Xô (cũ) tài trợ, sau đó mạng lưới này không duy trì được nữa nên thiếu nhiều thông tin.

Cán bộ Viện Thổ nhưỡng Nông hóa không đủ khả năng để đi tới tất cả các tỉnh, thành, trao đổi với lãnh đạo, thuyết phục họ về tầm quan trọng của việc kiểm tra sức khỏe đất. Bởi thế hi vọng loạt bài về sức khỏe đất trên Báo Nông nghiệp Việt Nam sẽ là một kênh thông tin tốt tới các tỉnh, thành.

Tại sao gần đây người ta lại hay nói về sức khỏe đất? Thực ra trước đây Việt Nam cũng có đánh giá về chất lượng đất, độ phì nhiêu của đất, trong đó cũng có các chỉ tiêu lý, hóa, sinh (dù nghiên cứu về lý, hóa đất ở ta được ưu tiên hơn so với sinh học đất).

Sức khỏe đất được nói nhiều gần đây bởi có chương trình Một sức khỏe (CDC Hoa Kỳ khởi xướng), trong đó sức khỏe đất, sức khỏe cây trồng, sức khỏe con người, sức khỏe vật nuôi, sức khỏe môi trường… là những hợp phần không thể tách rời để có một thế giới mạnh khỏe. Sức khỏe của đất có thể được định nghĩa là trạng thái tối ưu của các chức năng sinh học, vật lý và hóa học của đất hay khả năng của đất để duy trì năng suất, sự đa dạng và các dịch vụ môi trường của các hệ sinh thái trên cạn.

PGS.TS Trần Minh Tiến, Viện trưởng Viện Thổ nhưỡng Nông hóa. Ảnh: Dương Đình Tường.

Theo Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, sức khỏe đất được đánh giá dựa trên 5 chức năng của đất (tính đa dạng sinh học và năng suất cây trồng; khả năng cung cấp nước và các chất dinh dưỡng hòa tan; khả năng lọc, đệm và giải độc; khả năng lưu trữ, luân chuyển các chất dinh dưỡng và carbon; tính ổn định về cấu trúc vật lý), mỗi chức năng lại có những chỉ tiêu phân tích để đánh giá.

Đánh giá về sức khỏe đất cần phải tiếp cận theo từng loại đất và đối tượng cây trồng cụ thể. Như Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ đã đưa ra một loạt các chỉ số về lý, hóa, sinh học đất nhưng đó là đánh giá chung. Ở Nhật Bản (trong một dự án hợp tác với Viện Thổ nhưỡng Nông hóa) đưa ra 19 chỉ số đánh giá sức khỏe đất gồm các tính chất lý, hóa, sinh học đất, hàm lượng các chất dinh dưỡng tổng số dễ tiêu được đặt trong mối quan hệ với hoạt động của hệ vi sinh vật đất và tính chất lý - hóa học của đất. Các chỉ số đều có ngưỡng đánh giá, đất có sức khỏe tốt đảm bảo các chỉ tiêu trong ngưỡng đánh giá.

“Chúng ta trước đây đánh giá sức khỏe của đất mới chỉ dựa vào một số tính chất lý, hóa. Nếu coi đất như là thực thể sống như con người thì chúng ta mới chỉ dừng ở điều tra tổng thể, đo sức khỏe với các chỉ số chiều cao cân nặng thôi, chứ chưa đánh giá được một cách chi tiết.

Với nhiều hiện tượng suy thoái đất bây giờ, cần "phải khám lâm sàng, khám chuyên khoa" thì mới có thể giải quyết được vấn đề. Giống như khi phân tích máu có thể biết được người đó bị tiểu đường hay gút bởi vì có số liệu để so sánh và đánh giá. Chúng tôi cũng muốn tiếp cận theo hướng đó để đánh giá sức khỏe đất cho từng cây trồng cụ thể. Muốn làm được như thế phải có những nghiên cứu rất bài bản và lâu dài để có nhiều dữ liệu.

Các nhà khoa học trong một đợt kiểm tra chất lượng đất.

Mong muốn của chúng tôi là sẽ xây dựng được bộ cơ sở dữ liệu chất lượng đất trực tuyến, chi tiết đến từng thửa ruộng của toàn quốc để hỗ trợ việc quản lý và sử dụng đất hiệu quả, dẫu rằng chi phí cập nhật và duy trì là rất tốn kém. Nhưng việc tạo lập một khung cơ sở dữ liệu chung thì cần có hỗ trợ của nhà nước, còn việc duy trì và cập nhật sẽ được xã hội hóa với những đối tượng cần và sử dụng bộ cơ sở dữ liệu này.

Chúng ta sẽ tìm cách làm để xã hội hóa việc này nhanh nhất, tương tự như trên Google map, tại sao lại nhiều thông tin đến vậy, vì những người sử dụng phản hồi lại, cập nhật thông tin. Còn để xây dựng toàn bộ bộ cơ sở dữ liệu (như chúng ta mong muốn) mà chỉ bằng kinh phí nhà nước hay chỉ do các các đơn vị có chuyên môn làm thì không biết bao giờ mới xong được dữ liệu chất lượng đất của 63 tỉnh thành, mà lại đến từng thửa ruộng. Mà tới khi hoàn thiện được thì dữ liệu đã lại quá cũ so với diễn biến trên thực tế, bởi có những chỉ số chỉ vài tháng là biến động…”, PGS.TS Trần Minh Tiến bày tỏ.

Cũng theo TS Tiến, sử dụng đất hiệu quả không chỉ quan tâm đến sức khỏe đất (dựa vào các chỉ tiêu lý, hóa, sinh học đất gọi là độ phì tự nhiên của đất) mà còn phải quan tâm đến độ phì thực tế của đất (gồm ngoài độ phì tự nhiên còn các yếu tố khác tác động đến sản xuất như đặc điểm khí hậu, địa hình, khả năng tưới tiêu…). Có những đất độ phì tự nhiên không cao nhưng độ phì thực tế lại rất cao như đất xám bạc màu do phù hợp với các cây trồng cạn và thường phân bố ở gần thị trường tiêu thụ là các vùng đô thị lớn.

Nghiên cứu quan trắc xói mòn và quản lý đất dốc.

Viện Thổ nhưỡng Nông hóa đang thực hiện nhiều dự án về đánh giá đất đai (thực chất là đánh giá độ phì thực tế của đất) tại các địa phương. Trong quá trình thực hiện, đơn vị cũng phát hiện được các vấn đề liên quan đến độ phì tự nhiên của đất và cũng có nhiều câu hỏi rất lý thú liên quan đến mối quan hệ đất - cây trồng cần có những nghiên cứu chuyên sâu mới trả lời được.

"Ví dụ tại Phú Yên, mọi người có hỏi chúng tôi tại sao cùng một giống xoài ở cao nguyên Vân Hòa có dải đất cây ra hoa, nhưng không đậu quả được. Trả lời được câu hỏi đó không dễ vì liên quan đến nhiều yếu tố tác động, nhưng dựa vào các điều tra đánh giá đất đai thì ít nhất cũng có thể loại trừ được một số yếu tố tác động và có định hướng nghiên cứu yếu tố tác động chính xác hơn", TS Tiến kể.

Thực hiện các nhiệm vụ về đánh giá đất đai tại các địa phương, mục đích chính là giúp các địa phương sử dụng hợp lý nhất nguồn tài nguyên đất, phát huy được các lợi thế về điều kiện tự nhiên (chất lượng đất, điều kiện khí hậu). Nhưng thực tế cũng không dễ vì nông dân sẽ phải theo lợi nhuận sản xuất là chính. Lấy ví dụ nếu giá hồ tiêu mà 250 - 300.000đ/kg bảo là đất không phù hợp thì nông dân vẫn cứ trồng, tuy rủi ro sẽ có nhưng họ chấp nhận được, thậm chí chỉ cần thu hoạch vài vụ rồi thất bại cũng không sao. (Còn nữa).

Triển khai Quyết định số 3592/QĐ-BNN-BVTV ngày 23/09/2023 của Bộ NN-PTNT phê duyệt kế hoạch hành động thúc đẩy ứng dụng quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) trên cây trồng chủ lực của Việt Nam giai đoạn 2022 - 2030, Bộ NN-PTNT đã ban hành Quyết định số 5416/QĐ-BNN-BVTV ngày 18/12/2023 Phê duyệt Đề án Phát triển quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) đến năm 2030. 

Để triển khai có hiệu quả Đề án về IPHM, việc "khám tổng thể" sức khỏe đất để có cơ sở đưa ra các giải pháp phù hợp trong canh tác nhằm tăng sức khỏe cây trồng trong cách tiếp cận tổng thể "một sức khỏe" là yêu cầu rất cần thiết hiện nay của ngành nông nghiệp.

Dương Đình Tường

(Nguồn: Báo nông nghiệp Việt Nam, https://nongnghiep.vn/kham-tong-the-suc-khoe-dat-bai-1-can-kham-chuyen-khoa-cho-dat-de-xay-dung-bo-co-so-du-lieu-d409157.html)

 

Trong các nhiệm vụ đánh giá chất lượng đất đai tại địa phương, Viện Thổ nhưỡng Nông hóa sẽ phải chỉ ra các rủi ro nếu bố trí cây trồng không hợp lý.

Nghiên cứu giá thể và chế phẩm vi sinh cho sâm Ngọc Linh.

Trang thiết bị nghiên cứu về đất còn hạn chế

PGS.TS Trần Minh Tiến, Viện trưởng Viện Thổ nhưỡng Nông hóa ví dụ ở các tỉnh ven biển thường xuyên có bão lớn, cần tính tần suất của các cơn bão lớn để khuyến cáo không trồng các cây trồng dễ bị ảnh hưởng hay những vùng bị ngập, lụt, sương muối… cũng vậy. Nói tóm lại, sử dụng đất là bài toán vô cùng linh hoạt, các nhà khoa học đất giờ không chỉ nhìn vào các chỉ số phân tích lý, hóa, sinh trong đất mà phải kết nối nhiều yếu tố khác như giá cả thị trường, hạ tầng cơ sở, ưu tiên của địa phương, mức độ chấp nhận của người dân… để đưa ra những khuyến cáo hợp lý nhất. 

Những nghiên cứu về đất của Việt Nam hiện còn chưa đáp ứng được yêu cầu về mức độ tiên tiến so với các nước phát triển trên thế giới. Nhưng nếu biết cách phân tích, sử dụng các kết quả nghiên cứu đã có, chúng ta sẽ có thể phát hiện được nhiều điều.

“Nghiên cứu của chúng tôi tuy có thể chưa tìm hết được bản chất của quá trình biến động sức khỏe của đất, nhưng việc lặp đi lặp lại, phát hiện ra biến động của một vài chỉ số thông thường cũng có thể đưa ra được khuyến cáo (như suy giảm độ chua hay hàm lượng hữu cơ đất). Nhưng rõ ràng như thế là chưa đủ bởi nếu không biết hết bản chất của đất thì nó lặp lại ở chỗ này mà không lặp lại ở chỗ khác, hơn nữa việc giải quyết sẽ không đúng trọng tâm, trọng điểm và tốn kém. 

Trong khi đó, trang thiết bị của các cán bộ nghiên cứu về thổ nhưỡng của chúng ta cũng chưa thể tiếp cận với những phương pháp phân tích tiên tiến. Bởi thế, bước tiếp theo là vấn đề con người, trang thiết bị, cách tiếp cận và phương pháp phân tích mới…

Viện chúng tôi cũng nhận được sự hỗ trợ từ nhiều nguồn, nhất là các nguồn từ hợp tác quốc tế. Như dự án sắp tới JICA của Nhật về sức khỏe đất ở vùng trồng sắn chẳng hạn. Chúng tôi có thể học phương pháp tiếp cận tiên tiến của họ. Quan điểm của tôi về khoa học đất là phải từ từ, giống như đất ấy, nếu không có khả năng hấp thụ dinh dưỡng thì đừng có bón nhiều vào mà lại trôi đi hết, lãng phí”, TS Tiến chia sẻ.

Nghiên cứu các giải pháp canh tác nhằm phục hồi đất thoái hóa.

Dịch bệnh ngày càng tăng do suy thoái đất

Đất nào cây đấy nên theo ông Tiến, nói đất tốt là tốt về cái gì, phù hợp với cây gì, có thể đất tốt cho cây này nhưng lại không tốt cho cây kia. Việt Nam có khoảng 11,6 triệu ha đất canh tác, trong đó khoảng 3,9 triệu ha đất lúa. Mặc dù đất lúa có sự ổn định về chất lượng hơn rất nhiều so với đất cây trồng cạn, nhưng một số kết quả nghiên cứu cũng đã chỉ ra có sự suy thoái về chất lượng.

Sức khoẻ đất bị tác động nhiều nhất thường là đất cây trồng cạn, nơi thâm canh cao, bón nhiều phân, sử dụng lắm thuốc BVTV. Khi canh tác nhiều sẽ làm thay đổi môi trường đất, ví dụ như giảm độ chua là môi trường thích hợp cho nhiều dịch bệnh từ đất, giảm pH khiến cho dịch hại “nhảy vào”. Bên bảo vệ thực vật thì có quan điểm phải diệt dịch hại đi nhưng bên thổ nhưỡng cho rằng cần cải tạo môi trường đất trước, vì khó diệt nổi bởi môi trường đấy chỉ nuôi dưỡng chúng mà thôi.

Có dịp ông Tiến dẫn một chuyên gia người Úc vào Tây Nguyên để khảo sát đất. Khi thấy đất rất chua, chuyên gia hỏi sao ở đó nông dân không bón vôi. Cũng chả dễ tí nào bởi thứ nhất vùng đó không có vôi, thứ hai là bón bao nhiêu cho đủ bởi đất có tính đệm rất cao. Có thể bón vôi xong lấy mẫu phân tích đất đã chuyển sang tính kiềm nhưng rồi một vụ là quay lại như cũ. Ông có trao đổi với vị chuyên gia rằng mất 30 năm làm pH đất Tây Nguyên xuống 1.5 đơn vị thì có lẽ cũng mất khoảng 30 năm làm cho nó tăng lên 1.5 đơn vị, và phải thay đổi các dạng phân bón ở đó.

Suy thoái đất trồng cam gần đây cho thấy do giá cao nên nông dân đầu tư không tiếc tiền vào phân bón, thuốc trừ sâu… làm thay đổi môi trường đất và dịch bệnh trong đất diễn ra hủy hoại nhiều vùng sản xuất, rồi cà phê, hồ tiêu Tây Nguyên cũng thế. Ông đang rất lo cho cây sầu riêng vì giá đang rất cao. Bản thân người dân không phải họ không biết nhưng họ thà đẩy nhanh việc chăm bón để tranh thủ lúc được giá còn hơn giữ vài chục năm nhưng một thời gian nữa giá tụt lại chẳng bõ. Phải cố gắng tìm hiểu bản chất của vấn đề này để đưa ra các cảnh báo.

Viện Thổ nhưỡng Nông hóa có hợp tác với Nhật và họ có 19 chỉ tiêu để đánh giá chất lượng đất. Mỗi chỉ tiêu ấy lại có ngưỡng như thế này thì phù hợp và như thế này là cao, như thế này là thấp. Họ bảo cải tạo đất là phải điều chỉnh tất cả các chỉ số về ngưỡng tốt nhất. Vấn đề là Nhật đất vùng ôn đới và cây trồng khác, ở Việt Nam là đất vùng nhiệt đới, cây trồng khác, cho nên ngưỡng của các chỉ tiêu cũng có thể khác. Bởi thế Viện mong muốn xác định được các ngưỡng ấy, mà muốn xác định được thì cần phải quan tâm đến các chỉ số nào trước tùy thuộc loại đất và đặc điểm cây trồng.

Đất nông nghiệp nhiều nơi đã bị thoái hóa. Ảnh: Dương Đình Tường.

Các chuyên gia Úc có nói rằng các chỉ số đánh giá sức khỏe đất nên phụ thuộc vào quy mô (quốc gia, tỉnh, huyện, xã, trang trại) và đối tượng (quản lý, sử dụng đất). Ở tầm quản lý quốc gia hay quản lý trang trại hay trực tiếp sản xuất thì các chỉ số phải khác nhau. Ông Tiến có làm chủ nhiệm, tư vấn khảo sát chất lượng đất ở các tỉnh Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình và Nam Định.

Ông cho biết: “Tổng thể thì chất lượng đất không dễ thay đổi như mọi người vẫn nghĩ nhưng một khi nó đã thay đổi rồi thì rất khó phục hồi. Vậy xu thế chung của nó là gì? Khi chúng tôi cộng khoảng chục nghìn mẫu lại để so sánh với trước đây thì thấy hữu cơ trong đất bị giảm đi vì người ta không dùng phân chuồng nữa và rơm rạ không vùi lại như ngày xưa nữa mà đốt.

Thứ nữa là kali và một số nguyên tố trong đất giảm bởi phù sa ít đi, chất lượng phù sa giảm và vì bón phân không cân đối, trong khi lại dùng nhiều giống mới năng suất cao nên rút đi nhiều dinh dưỡng mà sự hoàn trả không có.

Chúng tôi rất ngạc nhiên khi điều tra vùng trồng hành, tỏi ở tỉnh Hải Dương, nông dân bón lân nhiều khủng khiếp. Khi đã bón lân nhiều rồi thì phải bón đạm và nhiều thứ cao lên làm thay đổi môi trường đất, nhất là độ pH.

Một minh chứng ở Tây Nguyên là pH đất trong khoảng 30 năm nay đã thay đổi từ 5.5 xuống có chỗ dưới 3.5. Phần lớn vi khuẩn và virus độc hại lại ưa thích độ pH thấp nên sẽ phát triển thành dịch bệnh, pH thấp còn tác động đến việc ức chế giải phóng dinh dưỡng trong đất nữa. 

Có hai chỉ số quan trọng trong đất cần được quan tâm là hàm lượng hữu cơ và pH. Chúng tôi phát hiện ra các dinh dưỡng bị thiếu cần phải bổ sung nhưng khuyến cáo nông dân rất khó vì cũng không dễ tìm các loại phân vi lượng trên thị trường. Bởi thế chúng tôi tư vấn cho các nhà máy phân bón để tạo ra các phân bón mới bổ sung thêm chất này, chất kia cho phù hợp”.

Sinh vật đất nói chung và giun đất nói riêng ở Việt Nam chưa có nhóm nghiên cứu sâu. Viện Thổ nhưỡng Nông hóa có một nhóm nghiên cứu do Pháp tài trợ. Đơn vị đang đánh giá sự đa dạng của các loại giun đất, các hoạt động của nó và ảnh hưởng như thế nào đến cấu trúc của đất.

Theo TS Tiến, giun đất là một chỉ thị cho sức khoẻ đất. Con giun đất có thể tạo ra từ 16 - 216 tấn phân giun cho 1ha đất. Cứ tưởng tượng nếu 1ha đất có 216 tấn phân giun thì nó sẽ tốt đến mức nào? Thế nhưng môi trường để giun sản sinh được 216 tấn phân thì vô cùng phức tạp, phải có đủ thức ăn hữu cơ. Có nhiều giun cũng chưa phải là đủ mà phải đa dạng về loài giun nữa mới tốt. (Còn nữa).

 Dương Đình Tường

(Nguồn: Báo nông nghiệp Việt Nam, https://nongnghiep.vn/kham-tong-the-suc-khoe-dat-bai-2-su-dung-dat-la-bai-toan-vo-cung-linh-hoat-d409159.html?gidzl=1avDP9VBxNG4LqnbbjRkUWzHHsY0q-LtH0KNCeI7jImL34HfrjkrTnLQ5ZNNqRKaG5OMOpAXif0cbSpeSG)

 Ngày 26/11/2024, Ông Lê Minh Châu, Giám đốc Trung tâm và Bà Đặng Minh Nguyệt, nghiên cứu viên tiếp đoàn làm việc của nhật gồm Ông Hiroshi KATO, Ông Shota TADANO thuộc Công ty Cổ phần JAPAN NUS (Nhật Bản), ông Yuki NAGANO, đại diện văn phòngg tỉnh Ehime tại Singapore. Đoàn đã đến thăm và làm việc tại Trung tâm với nội dung trao đổi về cơ hội hợp tác phát triển dự án mới có liên quan đến hình thành tín chỉ cacbon dựa trên kỹ thuật xử lý phân hữu cơ từ bùn thải với than sinh học nhằm giảm phát thải khí nhà kính tại Việt Nam. Qua buổi trao đổi, hai bên cũng hiểu hơn về năng lực hợp tác trong thời gian tới với dự án liên kết tỉnh thành phố giữa tỉnh Ehime và tỉnh Bến Tre ở Đồng bằng sông Cửu Long.

Một số hình ảnh liên quan:

Nguồn: Trung tâm EFS